Pele, 29 Aralık 2022’de, São Paulo, Brezilya’da 82 yaşında hayata gözlerini yumdu.
Brezilyalı, bir futbol ikonuydu ve Dünya Kupası’nı üç kez kazanan tek oyuncuydu.
Uluslararası Olimpiyat Komitesi, onu 1999′da “yüzyılın sporcusu” olarak belirledi.
FIFA, 2012′de onu “tüm zamanların en iyisi” olarak tanımladı.
1997’de Britanya Kraliçesi II. Elizabeth tarafından şövalye ilan edildi.
Oyunun Kuzey Amerika’da yaygınlaşmasına yardımcı olmak için Washington’ı ziyaret ettiğinde elini ilk uzatan ABD başkanı oldu.
Benim adım Ronald Reagan, Amerika Birleşik Devletleri başkanıyım. Ama kendinizi tanıtmanıza gerek yok çünkü herkes Pelé’nin kim olduğunu biliyor.
ABD Başkanı Ronald Reagan;
Pelé, Brezilya’nın ilk modern siyahi ulusal kahramanıydı. Oyunculuğu döneminde birçok Avrupa kulübü, Pele’yi transfer etmek istedi. Ancak Brezilya hükümeti, yıldız futbolcuyu ulusal hazine ilan etti ve Pele yurt dışına transfer olamadı.
Pelé’nin parlak sarı Brezilya forması giymiş ve sırtına 10 numara damgası basılmış görüntüsü, dünyanın her yerinde futbol taraftarları arasında canlılığını koruyor. Tıpkı alamet-i farikası olan gol kutlamasında sağ yumruğunu başının yukarısına doğru kaldıran sıçrayışındaki gibi…
Pelé’nin futboldan sonraki hayatı farklı yönlere evrildi: O; bir politikacı, Brezilya’nın olağanüstü spor bakanı, zengin bir iş adamıydı. Ayrıca UNESCO ve Birleşmiş Milletler elçisiydi.
***
Yazının girizgâhında Pelé’nin futbol dünyası için neden 10 numaraların en büyüğü olduğunu bir kez daha kısaca hatırlatmak istedim. Çünkü, Plase Dergi sorumluları benden Pele ile ilgili yazı yazmamı istediğinde konuyla ilgili araştırma yaparken yabancı ve yerel kaynaklarda birçok kez üzerinde durulan ‘’Pele iç savaşı durdurdu’’ haberlerinin aynı zamanda bir efsane olduğuna dair şüpheler ve çelişkiler dikkatimi çekti. Bu yazıyla beraber Pelé’yi değersizleştirmek, önemini aşağı çekmek değil elbette niyetim. Hoş ben gariban bir futbolseverim benim yazım mı etkileyecek Pele’nin değerini…
Neyse biz konumuza dönelim. Nijerya’da 6 Temmuz 1967 ile 13 Ocak 1970 yılları arasında iç savaş yaşandı. Nijerya İç Savaşı, diğer adıyla Biafra Savaşı, 6 Temmuz 1967-13 Ocak 1970 tarihleri arasında Nijerya‘nın güneydoğu illerinin Biafra Cumhuriyeti adı altında ülkede ayrılmak istemesi sebebiyle çıktı. Savaş, Nijerya’nın farklı grupları arasındaki ciddi ekonomik, etnik ve dinsel gerginliklerden doğdu.
Şimdi gelelim Pele’nin yazıma konu olan hikâyesine…
Brezilya kulübü Santos, Ocak 1969’da kulübe para kazandıracak bir Afrika futbol turuna çıktı. Seyahat programında Kongo, Nijerya, Mozambik, Gana ve Cezayir’deki gösteri maçları yer aldı. O zamanlar dünyanın en iyi futbolcusu olan Pelé, bir Santos oyuncusuydu ve turnenin yıldızıydı. Zaten iki kez dünya şampiyonuydu ve Brezilya’yı ertesi yıl Meksika’da en ünlü zaferine götürecekti. Kalabalıkları stadyuma çekti ve Santos’un gösteri maçları için yüksek katılım ücretleri almasını sağladı.
Santos, 26 Ocak 1969 Pazar sabahı Lagos Uluslararası Havaalanına geldi. Lagos Şehir Stadyumu’nda Nijerya Milli Takımı ile oynayacaklardı.
Santos ile Nijerya Milli Takımı arasındaki maç 2-2 sona erdi. Pelé Santos’un iki golünü attı. Lagos seyircisi Pelé’nin gollerini alkışlamak için ayağa kalktı. Ertesi gün Brezilyalılar ülkeden uçup gittiler ve aynı zamanda Nijeryalılar Santoslu yıldızları bir kez daha ülkeye davet etmek için para arıyordu.
İlk başta Santos 6 bin lirayı reddetti, ancak yine de kabul ettiler ve 4 Şubat’ta geri döndüler (O günlerde 6 bin lira hiç de az para değil – örneğin, maçın yapıldığı stadyumun inşası eyalete 70 bin liraya mal oldu) (pound ). Bu kez Benin City’de oynanan bu maçta ev sahibi 2-1 mağlup oldu, Pelé ise gol atamadı.
Peki Pelé’nin ziyareti gerçekten de Nijerya iç savaşındaki düşmanlıkların duraklamasına neden oldu mu? Ya da bu hikâye nasıl doğdu?
İlk olarak hikâye nereden doğdu buna göz atalım:
Santos tarihçisi ve Santos’un Hafıza ve İstatistik Merkezi Koordinatörü Guilherme Guarche, 2015’in başlarında kulübün web sitesinde 1969 ateşkes hikayesinin orijinal kaynağının, Fransız-Brezilyalı bir gazeteci olan Michel Laurence’in Pele hakkında 1990 tarihli Placar dergisi makalesi olduğunu belirtti.
Kısa bir internet araştırması yaptığımda ateşkes hikâyesinin birkaç versiyonu var. Bir versiyon ateşkesin 1969’da yapıldığını belirtirken, bir diğer versiyon ise ateşkesin 1967’de olduğunu iddia ediyor. Ateşkesin Nijerya’nın Lagos şehrinde oynanan maçta gerçekleştiğini iddia eden haberler var ve yine Nijerya’nın bir diğer şehri Benin’de ateşkesin gerçekleştiğine dair kaynaklar da mevcut.
Söz konusu ateşkesin Santos’un Nijerya’da oynadığı iki maçtan biri olan Benin maçında gerçekleştiği ihtimali üzerinden gidersek; iç savaşın taraflarından biri olan Biafra Cumhuriyeti sempatizanlarının Benin City’de oynanan Santos maçına gitmeye cesaret etmesi pek olası gözükmüyor. Çünkü, Federal askerler tarafından tutuklanma veya infaz edilme korkusu, en tutkulu Biafran futbol taraftarını bile caydırabilirdi. Örneğin Benin maçından dört gün önce bir Biafran uçağının Benin’den 8 mil uzaklıktaki Obagie adlı bir köyü bombalaması da karşımıza caydırıcı unsurlar arasında çıkıyor. Bombalanan bölgenin valisinin ‘Onsekiz Aylık Yönetim’ raporu incelendiğinde yine Benin maçıyla ilgili taraflar arasında herhangi bir ateşkesten bahsedilmiyor.
Şimdi de ateşkesin Lagos’ta gerçekleştiği ihtimali üzerinden ilerleyelim…
The New York Times’ın o dönemde bölgede görev yapan muhabirinin aktardığı haberlere bakıldığında, 1969’un başlarında ayrılıkçılar Benin Şehri ve Lagos için hiçbir tehdit oluşturmuyor. Ayrıca ana çatışma, stadyumdan 130 kilometre uzakta gözüküyor.
Bu hikâyenin Nijerya’da bildirilmiş hiçbir kanıtı yok. Bu yazı için iki önemli Nijerya gazetesi– Daily Times (Lagos) ve Nijeryalı Gözlemci (Benin) – gazetelerini Nijeryalı blog yazarı ve gazeteci Oloajo Aiyegbayo araştırdı. Bu iki gazetenin 1969 sayılarında bir Santos maçı için iç savaş ateşkesinden söz edilmiyor.
Pelé’nin 1977 tarihli ‘’My Life and the Beautiful Game’’ kitabında ateşkes hikâyesinden bahsetmemesi ve buna rağmen 2007 otobiyografisi Pelé: The Autobiography’de bahsetmesi de ilginçtir . 1969’da Lagos’ta oynanan maçı hatırlıyor. Benin maçından iki kitapta da bahsedilmiyor.
Bu hikâye, Pelé’nin futbol kariyeri boyunca meydana gelen ilginç olaylardan biri olarak makalede kısaca bahsediliyor.
Pelé, 48 saatlik ateşkes hikâyesiyle ilgili 2007 tarihli kitabında, “Bunun tamamen doğru olduğundan emin değilim, ancak Nijeryalılar, biz oradayken Biafranlıların Lagos’u işgal etmemesini kesinlikle sağladı.” Nijerya’da kaldıkları süre boyunca “sokaklarda büyük bir askeri varlık” olduğunu ve ordu ve polis tarafından korunduğunu hatırladı.
Bütün bunlara ilaveten konuyla ilgili Pelé, 2011’de Gazeteci Anna Coren(CNN)’e verdiği röportajda ateşkes hikâyesini perçinler nitelikte sözler sarfediyor:
Pelé: Evet, bu — Bununla gurur duyuyorum. Çünkü, bilirsiniz, ekibim Santos ile – filmde, biyografimde var – savaşı durduruyoruz. Çünkü insanlar futbol için çok çılgındı – futbolu seviyorlar, Santos’un Afrika’da oynadığını görmek için savaşı durduruyorlar.
COREN: Evet, ateşkesin olduğu 1967’den bahsediyorsunuz.
Pele: Aynen.
COREN: – Nijerya’da 48 saat boyunca ilan edildi, böylece her iki savaşan grup da Lagos’ta oynamanızı izleyebildi. Demek istediğim, bu sadece olağanüstü.
Pelé: Bütün Afrikalılar oynuyor – Bu farklı – çünkü bunu beklemiyorduk. Aynı dediğim gibi, seyahat ettiğimizde, kaldığımız yerde hep iyi mesaj vermeye çalışıyoruz. Biliyorsun? Bu büyük bir sorumluluk ama ben Allah’a güveniyorum.
Sonuç olarak iki ihtimal ile ilgili tarama yaptığımda futbol kamuoyunda Pelé’nin küresel statüsü ve olayın yeri (iç savaşın harap ettiği bir Afrika ülkesi – Nijerya), ateşkes hikâyesini inandırıcı kıldığını düşünüyorum. Şüphesiz 60’larda bir Afrika ülkesinde bir iç savaşı durdurabilecek herhangi bir sporcu varsa, o Pelé olurdu. Ancak futbolun sadece futbol olmadığına iman etmiş bizler aynı zamanda sorgulamakla da mükellefiz. Bundan dolayı her yerde yazılan ‘’Pele İç Savaşı Durdurdu’’ hikâyesinin içeriği nedir ne değildir okuyucunun önüne koymak istedim.
Muhakkak ki Pele gibi bir oyuncunun Afrika’da seyircinin önüne çıkması kuşların cıvıltısını, yaprakların hışırtısını bile durdurabilecek bir durum…
Bu yazıda naçizane dikkati çekmek istediğim husus; tüm detayları ortaya koyup birçok çelişki ve şüpheyi içinde barındıran bu olaya dair gerçekliği ortaya koyabilmekti. Yazının son bölümüne kadar okuma sabrı gösteren herkese çok teşekkür ederim.
