Futbolun Türk sineması ile olan ilişkisi çok uzun yıllar öncesine uzanıyor. Burhan Felek bu ilişkinin alevini ilk harlayan kişi olarak karşımıza çıkıyor. İçinde emek, heyecan, gerilim ve estetik barındıran futbol, sinema ile bu anlamda ortak özellikler taşıyor. Şimdi kronolojik sıraya uyarak Yeşilçam’ın Futbol serüvenine hep birlikte bir göz atalım.
Damga (1948)
Yönetmen & Senaryo: Seyfi Havaeri
Oyuncular: Sezer Sezin, Turhan Ün, Arşavin Alyanak, Hasan Taşdelen
Fikret Arıt’ın ‘Güzel Yuanna’ adlı oyunundan uyarlanan filmde kötü yola düşüp perişan olan zengin bir kızın öyküsü anlatılır. Filmin özelliği ülkemizde ilk kez profesyonel bir oyuncunun yer aldığı film olmasıdır. Tıp Fakültesini üçüncü sınıfta terk ederek 1942 yılında futbol oynamaya başlayan ve Beşiktaş formasını giyen Memduh Ün, ‘Turhan Ün’ adıyla kamera karşısına geçmiştir. Memduh Ün futbola ve Beşiktaş’a olan sevgisini sonraki dönemlerde yönetmen ve yapımcı olarak gözler önüne sermeye devam eder.
* * *
Ölünceye Kadar Seninim (1949)
Yönetmen & Senaryo: Kani Kıpçak
Oyuncular: Gülistan Güzey, Bülent Eken, Hümaşah Hiçan, Kani Kıpçak
Galatasaray’ın ünlü oyuncularından milli oyuncumuz Bülent Eken’in rol aldığı filmin bazı sahnelerinde Galatasaray’ın Fenerbahçe ile yaptığı bir maçtan görüntüler yer alır. Filmde arkadaşının kız kardeşi ile evlendikten sonra, aşık olduğu metresini öldürüp intihar eden bir gencin öyküsü işlenir. Bülent Eken filmden sonra beyazperde yerine yeşil sahaları tercih eder.
* * *
İstanbul Çiçekleri (1951)
Yönetmen & Senaryo: Muammer Çubukçu
Oyuncular: Halide Pişkin, Tevhit Bilge, İhsan Balkır, Sadri Alışık
S.Nahit Bilge’nin ‘Gönülden Gönüle’ adlı operetinden beyazperdeye aktarılan film Fenerbahçe ile Galatasaray’ın karşılaştıkları bir futbol maçından görüntüler ile başlar.
* * *
Dümbüllü Sporcu (1952)
Yönetmen & Senaryo: Seyfi Havaeri
Oyuncular: İsmail Dümbüllü, Güner Çelme, Ziya Aygen
Sinema tarihimizde futbol denince ilk akla gelen filmlerden olan Dümbüllü Sporcu filminin başrolünde ünlü tiyatro, ortaoyunu ve tuluat sanatçısı İsmail Dümbüllü film boyunca çeşitli kılıklara girerek farklı sporcuları canlandırır. Film gol yememek için her türlü yolu kullanan Dümbüllü’nün komik maceralarını konu alır.
* * *
İstanbul Yıldızları (1952)
Yönetmen: Mehmet Muhtar, Orhan Atadeniz – Senaryo: Abidin Doran
Oyuncular: Muammer Karaca, Muzaffer Hepgüler, Güzin Özipek, Toto Karaca
Bir futbol maçı çevresinde gelişen olayların yer aldığı müzikli bir futbol parodisi. Oynanacak önemli bir maçı kimin kazanacağı konusunda 20 bin liralık bir iddiaya girilir ve iddiaya girenlerden biri karşı takımın golcüsünü güzel bir kızla birlikte yurt dışına gitmesini sağlar. Onun yerine sahaya futboldan anlamayan biri çıkarılır ancak ünlü golcü maçın ikinci yarısına yetişir ve iki gol atarak takımının galip gelmesini sağlar. İstanbul Yıldızları, Türk sinemasının futbol ağırlıklı ilk filmi olarak kabul edilir.
* * *
Aşk Yarışı (1962)
Yönetmen: Mehmet Dinler – Senaryo: Osman Seden, Fuat Özlüer
Oyuncular: Fikret Hakan, Türkan Şoray, Efgan Efekan, Semra Sar
Öğretmen rolündeki Türkan Şoray’ın kalbini kazanmak için mücadele eden bir futbolcu ile mimarın öyküsü. Futbolcu rolündeki serseri ruhlu Fikret Hakan gollerini sevdiği kız için sıralar. Futbol dünyasında yer alan birçok olguya yer veren filmde mutlu sona ulaşan futbolcu olur.
* * *
Gol Kralı Cafer (1962)
Yönetmen & Senaryo: Hulki Saner
Oyuncular: Suphi Kaner, Serpil Gül, Vahi Öz, İsmail Dümbüllü
Mario Mattolini’nin 1950 yapımı “L’inafferabile 12” adlı filminden uyarlanan filmde kaleci Melih ile kahveci çırağı Cafer’in kişilikleri birleşir. Filmin sürpriz ismi olarak İsmail Dümbüllü yeniden karşımıza çıkar.
* * *
Kavgasız Yaşayalım (1963)
Yönetmen: Sırrı Gültekin – Senaryo: Safa Önal
Oyuncular: Leyla Sayar, Yılmaz Duru, Varol Ürkmez, Suzan Avcı
Altay, Beşiktaş, Galatasaray ve milli takımın kalesini korumuş olan Varol Ürkmez’in de rol aldığı filmde babasının şoförüne aşık olan genç kızın, evlendirilmek istendiği başka birinden kurtulma ve sevdiğine kavuşma macerası anlatılır.
* * *
Ayşecik Cimcime Hanım (1964)
Yönetmen: Hulki Saner – Senaryo: Erdoğan Tünaş
Oyuncular: Zeynep Değirmencioğlu, Sadri Alışık, Neriman Köksal
Ayşecik ile Turist Ömer bu sefer de karşımıza bir futbol maçında çıkıyorlar. At yarışında başarısız olan Turist Ömer soluğu Dolmabahçe Stadı’nda bir Fenerbahçe – Galatasaray maçında alır. Tribünler Fenerbahçe’yi desteklerken Ayşecik “Re Re Re Ra Ra Ra” diye tezahürat yapmaktadır. Turist Ömer Ayşecik’i susturmaya çalışır ancak başaramaz. Bu esnada Galatasaray bir gol atarak öne geçer ve Ayşecik daha da coşar. Fenerbahçeli seyirciler ise uğursuzluk getirdiği düşüncesiyle Turist Ömer’e saldırırlar ve tribünler karışır. Turist Ömer ise altılıdan sonra spor toto da çuvallamanın üzüntüsünü yaşamaktadır. Ayşecik Cimcime Hanım filmi, Fenerbahçe – Galatasaray maçının gerçek görüntüleri eşliğinde iki takım arasındaki rekabeti küçük bir tribün kavgasıyla gözler önüne sunar.
* * *
Bozuk Düzen (1965):
Yönetmen & Senaryo: Haldun Dormen
Oyuncular: Belgin Doruk, Ekrem Bora, Müşfik Kenter, Salih Güney
3. Antalya Film Festivali’nde ‘En İyi Film’ ödülünü kazanan, Haldun Dormen’e ‘En İyi Senaryo’, Müşfik Kenter’e ‘En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu’ ödüllerini kazandıran film annelerinin ölümü ardından yaşamın zorluklarıyla mücadele etmek zorunda kalan üç kardeşin öyküsünü anlatır. Güner Sümer’in aynı adlı eserinden uyarlanan filmde Ekrem Bora üç kardeşten futbolcu olan Turgut’u canlandırır. Karanlık işlere bulaşan Turgut’un sonu maalesef kötü biter.
* * *
Şekerli misin Vay Vay (1965)
Yönetmen: Sırrı Gültekin – Senaryo: Sadık Şendil
Oyuncular: Tamer Yiğit, Selma Güneri, Varol Ürkmez, Münir Özkul
Askerlik sonrası sevgilisini arayan bir gencin öyküsünü anlatan filmde gerçek futbol görüntülerine yer verilir. Varol Ürkmez Fenerbahçe – Altay maçında Altay’ın kalecisi olarak karşımıza çıkar. Görüntü yönetmeni tüm heyecanıyla devam eden filmi kayda alırken Fenerbahçe’nin ünlü futbolcusu Lefter harika bir şut çıkarır ve Varol aynı güzellikte uçarak topun filelere gitmesine engel olur. Kendisini çeken kameraya pozlar vermesi Lefter’i çok kızdırır. Hakeme onu şikayet eder. Hocam Varol’a bakın kaleci değil sanki artist der. Ancak Lefter maç görüntülerinin filmde kullanılacağından habersizdir. Kendisi dahil oyuncular figüran olarak kullanılmaktadır.
* * *
Şenol, Birol, Gol (1965)
Yönetmen & Senaryo: Nejat Saydam
Oyuncular: Fatma Girik, Birol Peker, Şenol Birol, Gülsün Kamu
Birol Peker ve Şenol Birol’un Beşiktaş’tan Fenerbahçe’ye transfer olmaları o dönemde büyük bir sansasyon yaratmıştı. Transfer sadece futbol dünyasını değil magazin dünyasını da etkilemişti. Yönetmen Nejat Saylam bu duruma tarafsız kalamadı ve iki ünlü oyuncunun aşk ve macera dolu öyküsünü beyazperdeye aktardı. Yıllarca futbol sahasında başarıdan başarıya koşan iki oyuncu bu sefere de kamera karşısında birlikte başarıya imza attılar. Bir futbol takımında yedek olan iki kardeş bir maçta iki oyuncu birden sakatlanıp birlikte oyuna girince kendilerine verilen bu fırsatı çok iyi değerlendirirler. Filmde ayrıca Fenerbahçeli Şükrü Birand ile Ogün Altıparmak da rol alıyor.
* * *
Taçsız Kral (1965)
Yönetmen: Atıf Yılmaz – Senaryo: Safa Önal
Oyuncular: Metin Oktay, Gönül Yazar, Ajda Pekkan
Yönetmen Atıf Yılmaz sahalarda fırtınalar estiren ünlü futbolcu Metin Oktay’ın biyografisini gözler önüne sunuyor. Dönemin Galatasaray ve Türkiye A Milli Takım kaptanımız Gündüz Kılıç’ın da yer aldığı filmde bazı sahneler gerçek olaylardan bazıları ise kurgulanarak çekilmiş. Film birçok eleştiri alsa da Yeşilçam’ın futbol üzerine yaptığı en meşhur filmlerden biridir. Taçsız Kral Yeşilçam’ın futbol taraftarlarını sinemaya çekebilmek adına yaptığı bir girişim olarak akıllarda kalır.
https://web.archive.org/web/20210410115508if_/https://www.dailymotion.com/embed/video/x4cjoo7
Futbol filmi çekmenin zorluğu bir yana, ‘Taçsız Kral’ı yaptıktan sonra fark ettik, filme para yatıran arkadaşımız çok iyi iş yapacağımızı zannediyordu, hiç iş yapmadı, çalışmadı. Seyirci çekmiyor futbolla ilgili filmler, ticari değil. Futbolun bizim zannettiğimiz kadar alıcısı olmadığını anladık, varmış gibi geliyor ama yok. Taçsız Kral kötü bir filmdi, uydurmaydı. Metin Oktay, işte şu kadar para reddetmiş de, bilmem ne olmuş da, ona aşık olmuş da. Doğru dürüst bir futbol filmi değildi, doğru dürüst aşk filmi de değildi.
Atıf YILMAZ
* * *
Altın Goller (1966)
Yönetmen & Senaryo: Abidin Dino
Ünlü ressamımız Abidin Dino’nun, 1966 Dünya Kupası’nın resmi belgeseli olarak hazırladığı ‘Altın Goller’, gerek futbol, gerekse belgesel film kültürümüze çok ciddi katkılar sağlamış bir çalışma.
Abidin Dino’nun ‘Altın Goller’ filmi, bence futbol üzerine bir belgesel olarak başyapıttır. İçinde bir drama vardır. Bütün o emeğin, bütün mücadelenin ortasındaki hazırlığı görürsünüz, hem de müthiş bir estetik vardır. Yani Abidin Dino, futbolun içindeki baleyi, futbolun içindeki resmi, o teri, heyecanı, gerilimi süzmüş ve yansıtmıştır. Onun için futbol üzerine yapılmış filmler arasında tartışmasız bir başyapıttır.
İbrahim ALTINSAY
* * *
Aman Ne Gırgır (1974)
Yönetmen: Aram Gülyüz – Senaryo: Ahmet Üstel
Oyuncular: Müjdat Gezen, Arzu Okay, Bahar Erdeniz
Babası Kayserili zengin bir işadamı ve Şimşekspor’un başkanı olan Çetin; bir türlü istediği sonuçları alamayan babasının takımına, yüzünü boyayarak Pele olarak katılır. Takımın Rumen antrenörünü bir süre kandırmaya başaran Çetin’in komedi dolu serüveni istediği gibi bitmez.
* * *
Uyanık Kardeşler (1974)
Yönetmen & Senaryo: Hulki Saner
Oyuncular: Müjdat Gezen, Kadir İnanır, Arzu Okay
Aktuel futbol çekimleriyle süslenen filmde İstanbul’un ünlü İş adamlarından Hulusi Bey’in iki oğlunun maceraları konu alınır. Hulusi Bey’in bir an önce okullarını bitirip fabrikanın başında görmek istediği iki oğlundan biri futbolcu (Kadir İnanır), diğeri ise müzisyen (Müjdat Gezen) olmayı tercih edecektir. Kadir İnanır, gol krallığına kadar uzanan muhteşem kariyerini babası rolündeki Hulusi Kentmen’den saklamak zorunda kalacaktır.
* * *
Pembe Panter (1975)
Yönetmen: Hulki Saner – Senaryo: Adnan Saner
Oyuncular: Müjdat Gezen, Ceyda Karahan, Eren Püsküllü, Anne Marie David
Çizgi film serisi olarak fazlasıyla beğeni toplayan Pembe Panter filmi bizlere iki ayrı kişiliğe sahip olan ve bu durumundan ötürü başına gülünç olaylar açan taşralı bir gencin hikayesini anlatır. Eski bir sporcu olan ve bir dönem Vefa kulübünde futbol ve basketbol oynayan Müjdat Gezen, filmde karşımıza topu elleri yerine ayakları ile kurtarmaya çalışan bir kaleci olarak da çıkacak.
Birkaç filmde futbolcu karakterleri canlandırdım. Pele oldum, gol kralı oldum, kaleye geçtim. Futbol filmlerinin sinemamızda çok tuttuğu, iş yaptığı ya da yapacağı kanısında değilim. Futbol seyircisi fanatik, sinema seyircisine hiç benzemiyor. Sinema seyircisi de futbol maçına gitmiyor. Sinemaya gidenler genellikle kadınlar, futbola gidenler ise erkekler. Onun çin futbolla ilgili bir filmin tutma şansı çok düşük.
Müjdat GEZEN
* * *
Salak Milyoner (1974)
Yönetmen: Ertem Eğilmez – Senaryo: Sadık Şendil
Oyuncular: Kemal Sunal, Zeki Alasya, Metin Akpınar, Meral Zeren, Halit Akçatepe
İstanbul’da gömülü olan defineyi arayan Kayserili dört kardeşin maceralarını konu alan filmde kardeşler Dolmabahçe Sarayı’nın önünde kazdıkları çukurun sonunda kendilerini bir anda İnönü Stadı’nda bulurlar. O esnada Fenerbahçe ile Kayserispor maçı oynanmaktadır ve Fenerbahçe 1-0 üstün durumdadır. Kardeşler takımlarının yenik olduğunu görünce olaya müdahale etmeye çalışırlar ancak bu sırada skor 2-0 olur ve ortalık karışır. Dört kafadar kardeş Fenerbahçe’nin golcü oyuncuları Cemil Turan ve Osman Arpacıoğlu’nu daha fazla gol atmamaları konusunda ikna etmeye çalışırlar. Dört kafadar daha sonra soluğu karakolda alır.
* * *
Ne Hakem (1974)
Yönetmen & Senaryo: Oksal Pekmezoğlu
Oyuncular: Sadri Alışık, Sevda Ferdağ, Çolpan İlhan
Hakemlerin hedef tahtasına konmaya başlandığı bir dönemde beyazperdeye sunulan filmde Sadri Alışık, ailesinin hakemlik yapmasını istemediği çapkın bir adam rolünde karşımıza çıkar. 1974 Dünya Kupası’nda Dünya Kupaları tarihinin ilk kırmızı kartını göstererek tarihe geçen hakemimiz Doğan Babacan’a ithafen kahramanımızın adı Osman Babadan’dır.
* * *
Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (1974)
Yönetmen: Engin Orbey – Senaryo: Engin Orbey, Aziz Nesin
Oyuncular: Halit Akçatepe, Bülent Kayabaş, Münir Özkul, İhsan Yüce
Aziz Nesin’in aynı adlı oyunundan beyazperdeye aktarılan filmde ölü olmadığını kanıtlamaya çalışan gariban bir adamın hikayesi anlatılır. Yoksulluktan kurtulmak için birçok işte şansını deneyen Yaşar’ın (Halit Akçatepe) şansını denediği alanlardan biri de panayır kaleciliğidir. Üstünde Fenerbahçe forması ile kaleye geçen Yaşar o kadar kötü bir kalecidir ki patronu ona bir daha kaleye geçmemesi için 10 lira vererek işine son verir.
* * *
İnek Şaban (1978)
Yönetmen & Senaryo: Osman Seden
Oyuncular: Kemal Sunal, Defne Yalnız, Saadet Gürses
Birbirine tıpatıp benzeyen bir futbolcu ile bir karpuzcunun komedi dolu hikayesi. Türk Sineması’nın en ikonik tiplemelerinden olan İnek Şaban bu filmde kaleci olarak karşımıza çıkıyor. Gerçek kalecinin yurt dışına kaçması sonucu kendini bir anda kalede bulan Şaban’ın bir anda değişen yaşamının komedi dolu öyküsü.
https://youtube.com/watch?v=nwn2qPjrOEY%3Fwmode%3Dtransparent%26rel%3D0%26feature%3Doembed
* * *
Gol Kralı (1980)
Yönetmen: Kartal Tibet – Senaryo: Osman Seden
Oyuncular: Kemal Sunal, Suna Yıldızoğlu, Yavuz Şimşek, Gölge Başar
Aziz Nesin’in aynı adlı romanından uyarlanan filmde kahramanımız futbola çok düşkün olan bir kıza aşık olunca çareyi futbolcu olmaya karar vermekte bulur. Ancak varlıklı bir ailenin çocuğu olan Sait’in (Kemal Sunal) gözleri futbolcu olamayacak derecede bozuktur. Bir futbolcunun sevgilisi olan koyu Fenerbahçe taraftarı olan kadın kahramanımızı kandırıp onunla evlenmek istemektedir. Sait gözlerini tedavi ettirip kendini yeşil sahalara atar. Yabancı bir teknik adamdan futbol dersleri alır ve sonrasında harika bir golcüye dönüşür. Gollerini önce Fenerbahçe sonrasında ise Beşiktaş için sıralar. Dönemin Fenerbahçe kalecisi Yavuz Şimşek’in rol aldığı filmde gerçek maçlardan görüntüler de yer alır.
https://youtube.com/watch?v=vNeTCNXJXJA%3Fwmode%3Dtransparent%26rel%3D0%26feature%3Doembed
Adım Kartal olduğu için, yedi sekiz yaşımdan beri Beşiktaşlıyım. Başka bir takımı tutmama imkan yoktu herhalde! Gol Kralı, Aziz Nesin’in hikayesi, çok güzel bir hikaye. Tabii olaylara birazcık mizahi yönden bakıyor. Filmi hayli zor çektim, çünkü prodüksiyonu kurmak hayli zordu. Biraz zor yani inandırıcı olmak futbol filminde. Zaten inandırıcı olunabilseydi, daha çok film yapılırdı bizde.
Kartal TİBET
* * *
Futboliye (1983)
Yönetmen & Senaryo: Osman Seden
Oyuncular: Aydemir Akbaş, Bahar Öztan, Ali Şen, Bülent Kayabaş
Aydemir Akbaş yeniden bir futbolcu rolünde karşımıza çıktığı bu komedide bir futbolcunun başına gelebilecek en komik anlara tanıklık ediyoruz.
* * *
Ya Ya Ya Şa Şa Şa (1985)
Yönetmen: Ümit Efekan – Senaryo: Gökhan Akçura
Oyuncular: İlyas Salman, Deniz Akbulut, Münir Özkul, Erdal Özyağcılar
Bir kapıcının oğlu iken Fenerbahçe’ye transfer olarak ünlü bir futbolcu dönüşen ve yaşadığı mahallede bir kıza aşık olan delikanlının hikayesi. Önceleri futbol oynamasına fazlasıyla tepki gösteren babanın işin içine para girdiğinde değişen bakış açısının ve kapıcı dairesinden zirveye yükselen bir futbolcunun hüsranla sonlanan trajikomik hikayesini kah gülerek kah duygulanarak izleyeceksiniz. Münir Özkul’un kariyerindeki en sevimsiz rolü sanırım buydu.
Galatasaray genç takımında top koşturdum biraz. Futbol Benim için yaşam anlamına geliyor. Futbol sınıf ayrımı tanımıyor. Her sınıfın insanı oynayabiliyor, sevebiliyor. Türkiye’de çok yoğun biçimde futbolu anlatan bir film yapılmadığını düşünüyorum. Ya Ya Ya Şa Şa Şa fena bir iş yapmadı, çok beğenildi ama büyük bir yanlış yaptık o filmde. Biz kapıcı çocuğunu aldık, getirdik Fenerbahçe’ye, sonunda da “İşte bak, sana geçmişte yapılan her şeyin intikamını alırsın, ezersin, biçersin ama sonunda kendi kalene gol atarsın, hüsrana uğrarsın, kinini kusarsın, altyapın yoktur.” gibi laflar ettik. Bu da insanları mutlu etmedi. Ben Beşiktaşlıyım ama filmi yaptığımız dönemde Fenerbahçe çok popülerdi, diğerlerinden daha medyatikti, oyuncuları tanınıyordu. O yüzden onu tercih ettik. Fenerbahçe’nin gerçek bir maçına gittik ve üç kamerayla çektik. Kameramanlar çok iyiydi, top oynamış sahalardan gelmiş insanlardı. İlyas’ın sahnelerini ondan önce çekmiştik. Yani ters çektik. Ben bir daha futbol filmi yaparsam, futbolun başka yönlerini çekmek isterim. Başka bir yerlere doğru geldi çünkü futbol.
Ümit EFEKAN
Yazarın notu: Bu yazı, Tunca Arslan tarafından yazılıp İthaki Yayınları tarafından basılan Futbol ve Sinema isimli kitabın verdiği ilham ile ortaya çıkmıştır. Bu güzel çalışma için İthaki yayınlarına ve Tunca Arslan’a teşekkürlerimi sunarım.
