Bahar aylarında açıklanan hakemler listesinde bir kişinin ismi diğerlerinden daha çok öne çıktı: Stephanie Frappart. Başarılı Fransız hakem Avrupa Şampiyonası’nda görev alan ilk kadın hakem olarak turnuvanın tarihinde daha şimdiden özel bir yere sahip oldu.
Ataerki erkeklerin kalıtsal olarak hükmeden olduklarını, zayıf olarak algılanan her şeyden ve herkesten, özellikle de kadınlardan üstün olduklarını; zayıf olana hükmetme, onları yönetme ve bu hakimiyeti çeşitli biçimlerdeki psikolojik terörizm ve şiddet yoluyla sürdürme hakkının erkeklere bahşedilmiş olduğunu iddia eden politik toplumsal bir sistemdir.
bell hooks, Değişme İsteği Erkekler, Erkeklik ve Sevgi, s. 33
Yukarıdaki alıntının kimileri için ne kadar rahatsız edici olduğunun, “ataerki” kelimesinin toplumumuzdaki algılanışını ve belki de bir kısım okurumuzun bundan sonra yazacaklarıma sırf bu sebeple bakmayacaklarının farkındayım. Hatta daha da ileri giderek “Hakemle ilgili bilgi alalım diye geldik şimdi ne anlatıyor bu bize.” diyenleri duyar gibiyim.
Buna karşın bell hooks’un benim bakış açıma da büyük ölçüde yön veren eserinde belirttiği gibi bu söylemlere fazlasıyla alışığım. Üstelik bundan daha agresif ve şiddet içerikli bir çok davranışa maruz kalan insanların var olduğunu da biliyorum ve bu beni yazmak için daha da motive ediyor. Şimdi eğer hazırsanız size Avrupa Şampiyonası tarihindeki ilk kadın hakemi anlatacağım ancak bu medyanın genelinde okuduklarınızdan biraz farklı olacak, baştan söylemesi…
Avrupa Şampiyonası öncesinde Plase Dergi Yazı İşleri ekibi tarafından Stephanie Frappart’a yönelik bir yazı yazmam istendiğinde büyük bir heyecanla kolları sıvamıştım. Planım başta Fransızca yayın yapan kaynaklar olmak üzere, medyada bu başarılı insana ilişkin haberleri derleyip onun hikayesini siz kıymetli Plase Dergi okurlarıyla buluşturmaktı.
Google arama motorunun başına ilk oturduğumda her zamanki gibi daha fazla kaynağa ulaşmak için İngilizce arama yaptım. Frappart ile ilgili bu dilde bulabildiklerimin büyük bir çoğunluğu onun kariyerindeki satır başlarından fazlasını vermiyordu.
14 Aralık 1983’te Plessis-Bouchar’da doğan Stephanie Frappart’ın, an itibariyle bir çok ilki elinde bulundurmasıyla oldukça başarılı bir hakem olduğundan bahseden kaynakların çoğu birkaç resim ve iki-üç paragraf tanıtım(!) yazısından ibaretti. İngilizce kaynaklara Fransızca olanları da ekleyerek Frappart’ın hikayesinin peşine düşmekten vazgeçmedim ve aradığım ipuçlarından bazılarını Le Parisien ve CNN Sports‘da buldum.
Kariyer basamaklarını tırmanırken cam tavanları paramparça eden Fransız hakemin, 2014’te Ligue 2’de görev yapan ilk kadın hakem olduğunu ve 5 yıl sonra Ligue 1’e terfi ederek burada da bir ilki başardığını öğrendim. Fransa liglerindeki başarılı performansının ardından Frappart’ın zirveye çıktığı an ise 2019’da İstanbul’da Chelsea ve Liverpool arasında oynanan Süper Kupa maçı olarak karşıma çıktı.
Erkekler Avrupa Süper Kupası finalini yöneten Frappart, medyanın ilgisini o günlerde hayli çekmişti. O günlerde bunun hem bir ayrıcalık hem büyük bir onur hem de bir sorumluluk olduğunu söyleyen Frappart, kariyerinin bu aşamasının genç kızları hakemlik mesleğine teşvik etmesini umduğunu belirtmişti. Medyanın ilgisi Frappart’ın başarısından ziyade onun kadın oluşu üzerine yoğunlaşmıştı.
Ona yöneltilen övgülerin birçoğunun alt metninde bir kadının bu noktada olmasının şaşkınlığı vardı. Frappart’a maç öncesinde yöneltilen sorular ise ataerkinin medyadaki hakim dil olduğunu göstermesi bakımından hayli çarpıcıydı. Kariyerinde onlarca maç yönetmiş ve hepsinin altından başarıyla kalkmış olan bir hakeme, maç öncesinde korkup korkmadığı soruluyordu örneğin.
Tüm soğukkanlılığıyla korkmadığı söyleyen Frappart, sürekli antrenman yaptıklarını ve hazır olduklarını belirtirken; fiziksel, teknik ve taktik olarak erkeklerle aynı olduğumuzu kanıtlamamız gerek zira benim için bu maçın diğerlerinden bir farkı yok diyordu.
Kadın olma gerçeğini silmek mi yoksa farkınızı ortaya koymak mı istiyorsunuz?
Erkek ya da kadın, her birimizin farklı bir yaklaşımı ve kişiliği var. Herkesin bir aklı vardır ve oyuncuları kendi yöntemleriyle yönetir. Benim için kadın ve erkek arasında hiçbir fark yoktur. Hakem sadece oyunculara göre uyarladığı bir kişiliğe sahiptir.
Yves Leroy, Le Parisien (24 Temmuz 2019)
2019 Avrupa Süper Kupa maçından alnının akıyla çıkmayı başaran Stephanie Frappart oldukça gururluydu ve maç sonunda hem Lampard hem de Klopp tarafından övgülerin merkezinde yer alıyordu. Eğer işimizi onun kadar başarılı yapsaydık maçtan 6-0 galip ayrılırdık diyen Liverpool teknik direktörü Klopp, Frappart’ın cinsel kimliğinden bu mesleği ne kadar başarıyla yaptığını vurguluyordu.
Bütün bunlar karşısında Frappart ise sadece işini yaptığını ve sahaya tarih yazmak için çıkmadığını söyleyerek aslında bunun normal olduğunu mikrofonlar önünde tekrarlıyordu. Buna karşın medyada sanki olağanüstü bir iş başarmışçasına abartılı övgüler ve işin magazinsel kısmı daha çok yer alıyordu.
Nasıl ki bir doktor kadın veya erkek olduğuna bakılmaksızın işini yaptığında aynı ölçüde takdir ediliyorsa ( tabii bu noktada bile eşitliği sağlayamayan bizden çok uzaklardaki üçüncü dünya ülkelerini saymıyoruz ), Frappart’ın da istediği kendisine böyle bakılmasıydı belki de. Zira ayrımcı ve ötekileştirici söylemler dile, birine övgüde bulunduğunuz anlarda bile kendini gösterebilecek kadar sinsice yerleşmişti.
Sahadayken, oranın hakimi olduğunuzu hissediyor musunuz?
Kelimelerde, jestlerde ve fiziksel yüzleşmede bir fark var. Açıkçası, bir kadına ve bir erkeğe aynı şekilde hitap etmiyoruz.
Yves Leroy, Le Parisien (24 Temmuz 2019)
İstanbul’daki maçın ardından git gide daha da popülerleşen Stephanie Frappart aylar sonra ise, önce Avrupa Ligi’ndeki Leicester – Zorya maçında; ardından ise Şampiyonlar Ligi’nde Juventus – Dinamo Kiev karşılaşmasında düdük çalarak yeteneklerini bir kez daha kanıtlayacaktı.
Buna karşın medyada özellikle İtalyan basını tarafından konu başarılı bir hakemin ilk kez görev almasından ziyade bir kadının Şampiyonlar Ligi maçını yönetmesi üzerine odaklanacak ve olay “tarihi”, “devrimsel” gibi sansasyonel kelimelerle süslenecekti. Corriere della Sera’da yer alan haberde Frappart kız çocuklarına seslenerek onlara büyük bir hırsla hayaller kurmalarını öğütlüyordu.
Dönemin İtalya Spor Bakanı Vincenzo Spadafora ise Frappart’ın performansına ilişkin şu sözlerle cinsiyetler arası eşitsizliğin altını çiziyor ve Frappart’ın bu görevdeki başarısının cinsiyet eşitsizliği ve stereotipleri aşmak için spor da bir adım olduğunu belirtiyordu.
Genç kızlar için bir rol model misiniz?
Bunun mümkün olduğunu göstermek ve arkamda aynı yolu izleyecek genç kızların olması gerçekten büyük bir zevk. Televizyonda görünüyorum, genç kızlar kendilerine bunun mümkün olduğunu söylüyorlar. Eskiden sadece erkek hakemler görüyorduk.
Yves Leroy, Le Parisien (24 Temmuz 2019)
Şampiyonlar Ligi sınavını da başarıyla veren Frappart için asıl büyük müjde bahar aylarında gelecekti. Avrupa Futbol Şampiyonası hakem heyetine seçilen Frappart, turnuvada dördüncü hakem ve yedek hakem olarak görev alacak olmasına rağmen bu atamayla bile turnuva tarihinde ilk olmayı başaracak. İlk görevine turnuvanın açılış maçı da olan İtalya – Türkiye maçında çıkacak olan Frappart, Danny Makkelie’nin yardımcılığını yapacak.
Şampiyonaya hazırlık kursundaki tek kadın olan Stephanie Frappart, kendini daha fazla kanıtlaması gerektiği fikrinin sadece hakemlikle sınırlı olmadığını söylüyor. “Bence bu toplumda bir kadın olarak hayatta kanıtlamanız gereken daha çok şey var ve futbol da bundan farklı değil.” Bunun yanında kimse ona bir meslek kursunun neden sadece tek bir cinsiyet üzerinden planlandığını veya bunun doğru/yanlış olduğunu sormuyor…
Erkeklere özel kurslara nasıl adapte oluyorsunuz?
Kurs, hakemin cinsel kimliğine göre değişmez. Benim için bu normal. Kararlar ve kurallar aynı. Erkeklerle aynı fiziksel testleri yapıyorum. Sonuçta oyuncular bir kadın tarafından yönetildiklerinde sahada daha yavaş gitmiyorlar. Hakem grubundaki diğerleriyle aynı temel gereksinimlere sahibim.
Yves Leroy, Le Parisien (24 Temmuz 2019)
En büyük hayalini, erkek ve kadın hakemler arasında bir ayrım olmadan bir kadın hakemin erkekler Dünya Kupası finalini yönetmesi olarak açıklayan Frappart, “artık her şey mümkün” derken şüphesiz o arenada da bir ilk olmayı hedefliyor. O gün geldiğinde sadece futbolda değil, tüm alanlarda mutlak eşitliğin sağlandığını görmenin sadece Frappart için değil hepimiz için bir ortak hayal olduğunu düşünmek istiyorum.
Bir gün Stephanie Frappart gibi işini çok başarıyla yapan tüm insanlara, cinsel kimliklerinden bağımsız olarak saygı duyulması dileğiyle…
Ataerkil kültürü parçalamak ve değiştirmek erkeklerin ve kadınların birlikte yapması gereken bir iştir.
bell hooks, Değişme İsteği Erkekler, Erkeklik ve Sevgi, s. 39
